خداوند (در روز قیامت) از بندگانش به مقدار عقلى که به آنها داده بازخواست خواهد کرد
امام محمد باقر (ع)
تفکر و تعقل در اسلامآیتا... مظاهری درباره تفکر و تعقل در اسلام گفت: اساساً یکی از تفاوتهای مهم اسلام و سایر ادیان در همین نکته نهفته است که اسلام از مسلمانان میخواهد به صورت توأمان به فکر سرنوشت دنیا و آخرت خود باشند، چراکه اگر از تفکّر و تعقّل پیرامون دنیا غافل شوند، حکومتهای استثمارگر، آنها را میبرند و اگر در تأمین توشه برای آخرت کوتاهی کنند، با هجوم و فریب شیاطین جنّی و انسی مواجه میشوند. آیتا... مظاهری در ادامه بحث «موانع سقوط انسان»، به شرح تفکّر، تعقّل و تفهّم، به عنوان موانع سقوط انسان پرداخته است که متن آن درپی میآید.
● تعقّل، مانع سقوط انسان
از نظر قرآن کریم، پستتر از هر حیوان کسی است که فکر دارد، ولی تفّکر ندارد؛ عقل دارد، ولی تعقّل ندارد؛ چشم و گوش بسته است و بدون تفکّر و تعقّل، رفتار میکند: «إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذینَ لا یَعْقِلُونَ اگر راجع به تعقّل، آیهای جز این آیه نازل نشده بود، بس بود که انسان بداند: تعقّل، مانع سقوط او است و عقل و فکر خود را به کار گیرد. اساساً تفاوت بین انسان و حیوان نیز از همین ناحیه نشأت میگیرد؛ انسان صاحب عقل و فکر است و حیوانها فاقد عقل و فکر و شعور هستند. حال اگر انسان، تعقّل و تفکّر نداشته باشد، یعنی به جای استفاده از فکر و عقل، طبق شهوت خود عمل کند، نه تنها از انسانیّت خارج میشود، بلکه به تعبیر قرآن شریف، از هر حیوان و جنبندهای پستتر خواهدشد.بزرگان در بیان تفاوت میان عاقل و احمق میگویند: عاقل اوّل فکر میکند و بعد کار خود را انجام میدهد، امّا احمق اول اقدام به کار میکند و بعد که پشیمان شد، روی کار خود میاندیشد. بنابراین علامت عاقل آن است که قبل از شروع به انجام کار، خوب روی آن اندیشه و تفکّر میکند. به تعبیر عوام، بیگدار به آب نمیزند و به همین جهت، سقوط عاقل مشکل است.
● نگرش قرآن به تفکّر، تعقّل و تفهّم
قرآن کریم در آیات فراوانی، با عباراتی چون «إِنْ کُنْتُمْ تَعْقِلُون»، «لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُون»، «لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُون»، «لا یَفْقَهُون» و «لا یَشْعُرُون»، بر بهکارگیری عقل، فکر و فهم تأکید میورزد و از آدمیان میخواهد که آگاهانه تصمیم بگیرند و عمل کنند. گاهی نیز با استفهام توبیخی، اهمیّت تفکّر و تعقّل را بیان میدارد و بیتوجّهی به آن را ملامت مینماید؛ چنانکه با جملاتی نظیر «أَ فَلا تَعْقِلُونَ»، «أَ فَلا تَتَفَکَّرُونَ» و «أَ فَلَمْ تَکُونُوا تَعْقِلُون» به طور مکرّر، به مذمّت رفتار بدون عقلانیّت و خردورزی پرداخته است. افزون بر این، قرآن کریم از افراد غافل که از عقل خود استفاده نمیکنند، با لحنی تند یاد کرده، میفرماید: «وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یَسْمَعُونَ بِها أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ» میفرماید: گویا بعضی از مردم برای جهنّم خلق شدهاند و دوان دوان به سوی آن میشتابند. این افراد کسانی هستند که تفکّر و تعقّل ندارند و چشم و گوش بستهاند و بدون تفکّر حرف میزنند و بدون تعقّل رفتار میکنند. سپس میفرماید: آنها حیوان هستند. بعد تأکید میکند: از حیوان هم پستترند؛ چراکه ایشان غافل و بیفکر هستند.
● بشارت قرآن به اهل عقل و فهم
امام کاظم(ع) به هشام بن حکم فرمودند: خداوند متعال در قرآن کریم به اهل عقل و فهم بشارت داده، میفرماید:«فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذینَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْباب» بر این اساس، دست عنایت خداوند متعال، بر سر افراد عاقل است، زیرا آنان با تفکّر خود، خوب و بد را تمیز میدهند، بدیها را رها کرده، خوبیها را میگیرند. به این عمل ارزنده اخلاقی اقتباس گفته میشود.تعقّل و تفکّر، در روایات اهل بیت(ع) جایگاه ویژهای دارد. مرحوم کلینی در مجموعه شریف اصول کافی که از جامعترین و معتبرترین جوامع روایی شیعه است، اولین مبحث یا اولین کتاب را «کتابالعقل و الجهل» نام نهاده و در آن کتاب، روایات فراوانی از اهل بیت(ع) راجع به فضیلت نیکو اندیشیدن، درست فکر کردن و خوب فهمیدن، نقل کرده است. در آن روایات، تعقّل، بهترین دوست و یاور انسان، راهنمای مؤمن و افضل نعمتها شمرده شده است. در روایاتی از بیان مبارک امام حسین(ع) آمده است: ثواب یک ساعت تفکّر، از یک سال عبادت بیشتر است: «تَفَکُّرُ سَاعَةٍ خَیْرٌ مِنْ عِبَادَةِ سَنَةٍ». استاد بزرگوار ما حضرت امام خمینی«قدّسسرّه» در شرح چهل حدیث، روایتی متذکّر میشوند که میفرماید: یک ساعت تفکر بهتر از هفتاد سال عبادت است. همچنین امام صادق«ع» برخورداری از عقل را مقدمه دینداری و دینداری را لازمه ورود به بهشت میدانند: «مَنْ کَانَ عَاقِلًا کَانَ لَهُ دِینٌ وَ مَنْ کَانَ لَهُ دِینٌ دَخَلَ الْجَنَّةَ»
حسنیه امام حسن مجتبی علیه السلام...
ما را در سایت حسنیه امام حسن مجتبی علیه السلام دنبال می کنید
برچسب : مشاوره,مذهبی,تفکر,تعقل,اسلام, نویسنده : hasaniyeh14o بازدید : 123 تاريخ : دوشنبه 30 مرداد 1396 ساعت: 12:41